पुरुषाचे निधन झाले की त्याच्या पत्नीवर आभाळ कोसळते, 
किंबहुना घरातील कोणीही गेले तरी कुटुंबातील प्रत्येक जण अस्ताव्यस्त होतोच. पण इथे पत्नीवर यातनांचा डोंगर कोसळतो तो ह्या रुढींमुळे. मी आजवर माझ्या नात्यातील किमान 8 महिलांना या विदिर्ण अवस्थेत पाहिलंय. आपणही अनेक महिलांना पाहिलं असेल. काही करु शकत नसल्याची हतबलता कितीही आली तरी हा आकडा वाढू नये यासाठी हा लेखप्रपंच.
मंगळसूत्र, हिरव्या बांगड्या आणि पुंकू ही बाईची सौभाग्यचिन्हे. मंगळसूत्र आणि हिरव्या बांगड्या ही आभूषणे फक्त महाराष्ट्रातच घातली जातात. हिंदूधर्माने प्रचलित केलेली ही आभूषणे आपणही हौसेने वापरतो, हे मान्य. लग्नाच्या वेळी ही आभूषणे वधूने परिधान केलेली असतात या अपेक्षेने की ती तिने `आजन्म` जिवापाड जपावित. पण तेव्हा ही जपणूक आजन्म रहात नाही जेव्हा तिच्या पतीचे तिच्या आधी निधन होते. कारण ती तिच्याकडून हिसकावून घेतली जातात. जणू त्याच्या मृत्यूला तिच जबाबदार आहे! डोक्यात तिडीक जाईल अशा पद्धतीने त्या सौभाग्यवतीला असौभाग्यवती केलं जातं. विशेष म्हणजे या कार्यासाठी उपस्थित असलेलं महिलामंडळच आघाडीवर असतं. पुरुष मंडळी यात सहभाग घेत नाहीत. त्यामुळे याला पुरुषप्रधान संस्कृती म्हणून पुरुषांना शिलकी दुषणे देण्याचा उद्योग कोणी करु नये.
पती निधनाच्या बातमीने सैरभैर झालेल्या त्याच्या पत्नीला त्याच अवस्थेत तेलात माखवलेला मळवट भरला जातो. पतीच्या हयातीत पुंकूऐवजी टिकल्या लावणाऱया तिशीतील मुलींसोबत देखील हेच केलं जातं. तिच्या गळ्यात असलेलं एक आणि तिच्याकडे असलेली डिझायनर मंगळसूत्र तिच्या गळ्यात मुद्दाम घातली जातात. तिच्या हाता हिरव्या बांगड्या नसतील तर त्या घातल्या जातात. काही ठिकाणी अख्खा चुडा घातला जातो. हे सगळं कशासाठी तर त्या बाईवर आता आभाळ कोसळलंय हे तिला आणि जमलेल्या सर्वांना कळावं याची तयारी करण्यासाठी. मग सुरु होतो तो रुढींचा प्रताप. पतीचे शेवटचे दर्शन घेत शोकाकूल झालेल्या त्या स्त्राrचं डोकं पाठीमागून एक स्त्राr पकडते. तिचं डोकं खाली पतीच्या पार्थिवाच्या पायाजवळ वाकवते आणि कोणालाही काही कळायच्या आत तिचं मळवट पार्थिवाच्या अंगावरील पांढऱया कपड्याने खसकन् पुसून टाकते. हातातील बांगड्या कडाकडा फोडून काढते, हे करत असताना ती तिला आणि त्या पत्नीला होऊ शकणाऱया जखमांचीही कदर करीत नाही. तिच्या गळ्यातील मंगळसूत्र डोक्यातून काढताना सहजपणे काढलं जातंच नाही.... आणि शोकाकूल अवस्थेतील त्या स्त्राrला विदीर्ण अवस्थेतच आपण विधवा झाल्याची जाणीव होते!
आपल्या हाताच्या मुठी वळलेल्या असतात. पण `इथे तुमची चळवळ चालवू नका, वेळ काय प्रसंग काय, आणि योग्य अयोग्यच्या बाता कसल्या मारताय` म्हणून दमटावलं जातं. पुरोगामी होत चाललेला पुरुष वर्ग हतबलतेने आपल्याच स्त्रियांनी जपलेल्या प्रतिगामीत्वाच्या खुणा असहायतेने पहात असतो. आपली महिला मंडळे याच कामासाठी आहेत का, हा प्रश्न टोचणी लावत असतो.
ज्या ब्राम्हण वर्गाला आपण रुढी आणि परंपरांसाठी जबाबदार धरतो त्यांच्याकडेसुद्धा ह्या पद्धती नाहीत. खरंतर बौद्धधम्मात सौभ्याग्य अलंकारांना विशेष स्थान नाही. विवाहानंतर सौभाग्यवती म्हणण्याची पद्धत नाही. त्यामुळे हे अलंकार अशा अमानुषपणे काढून घेऊन त्या स्त्राrला असौभग्यवती करण्याच्या दळभद्री व्याकरणाला जागाच नसायला पाहिजे. विधवा किंवा विधुर ही संज्ञा केवळ पुनर्विवाहाच्या वेळीच लागू झाली पाहिजे. इतर वेळी स्त्राrच्या निस्तेज दिसण्यावरुन ती विधवा आहे हे दाखवून देण्याची गरज नाही. बौद्धधम्म हा व्यक्तीस्वातंत्र्याचा पुरस्कर्ता धर्म आहे. संविधान ही तसेच आहे. त्यामुळे एखाद्या स्त्राrने विवाहानंतर आणि अगदी पती निधनांनंतरही तिने कोणते आभूषण कधी घालावे हा सर्वस्वी तिचा निर्णय असू द्यावा. आपल्यातही अशा अनेक महिला आहेत ज्यांनी पतीनिधनानंतरही मंगळसूत्र काढलेले नाही. महिला मंडळांनीच याबाबतीत आता या रुढींना हद्दपार करुन निर्णायक भूमिका घेणे आवश्यक आहे. एका स्त्राrनेच दुसऱया स्त्राrचे आयुष्य सुकर करायला नको का!